دسته بندی و ویژگیهای مقالات علمی


مقاله چیست؟

مقاله در لغت به معنای گفتار، مبحث، سخن، قول و فصلى از کتاب یا رساله می باشد. مقاله گونه ای نوشتار علمى فنى است که در محافل دانشگاهى و نیز در مراکز پژوهشى بسیار رایج است.
در این نوشتار یک موضوع مشخص واحد و به خوبی محدود شده مطرح می شود و یا به مسئله ای به روشنى تعریف شده، پرداخته می شود.
اگرچه مقاله ها انواع گسترده و گوناگونى از نوشته ها را در بر می گیرند ، اما به طور کلی می توان مقاله ها را به سه دسته نسبتاً متمایز: اجتماعى، تحقیقى انتقادى و پژوهشى تقسیم کرد.
1.   مقاله اجتماعى: در این گونه از مقالات وضع عمومى مردم، روابط آنان با همدیگر، مشکلات زندگى، ناهمواری های اجتماعى، تضادها و تبعیض ها، بیدادگریهای و مطالبى از این دست، مورد بحث قرار مى‏گیرد.

2.   مقاله تحقیقى: برگرفته از تحقیقى است که به‏تازگى پایان یافته است و چون متکى بر یافته‏هاى تحقیقاتى است، گزارش تحقیق نیز به آن گفته مى‏شود.
3.   مقاله انتقادى: مقاله‏هاى اجتماعى اغلب با انتقاد همراه هستند.
4.   مقاله پژوهشى: پس از تحقیق و بررسى همه‏جانبه به شیوه‏هاى علمى و مبتنى بر فرضیه آزمون، تحقیق، بررسى و نتیجه‏گیرى تهیه شده و در آن آخرین نتایج به دست آمده از یک پژوهش معین، مورد بحث قرار مى‏گیرد.
در مقالات پژوهشى دسته‏بندی جداگانه‏اى بر اساس محتواى مطالعات مقاله وجود دارد که از این منظر مقالات به چهار نوع تحقیقى، تحلیلى، مرورى و گردآورى تقسیم مى‏شوند:
1.   مقاله تحقیقى: برگرفته از تحقیقى است که به‏تازگى پایان یافته است و چون متکى بر یافته‏هاى تحقیقاتى است، گزارش تحقیق نیز به آن گفته مى‏شود.
2.   مقاله تحلیلى: به نام مقاله نظرى نیز شناخته مى‏شود، مقاله‏اى که در آن مؤلف با استفاده از منابع پژوهشى پیشین، نظریه خاصى را در حوزه کار خود مطرح مى‏کند. مقاله ممکن است نظریه‏هاى قبلى را گسترش دهد و آن‏ها را با استفاده از شواهد، استحکام بخشد، آن‏ها را به شکل دیگرى بیان کند یا آن‏ها را مورد تأمل و تردید قرار دهد.
3.   مقاله مرورى: به تحلیل کلان و ارزیابى انتقادى نوشته‏هایى مى‏پردازد که قبلاً منتشر شده است. مقاله مرورى از طریق مقوله‏بندى، یکپارچه‏سازى و ارزش‏یابى متون منتشر شده پیشین، پیشرفت پژوهش‏هاى جارى را در جهت روشن ساختن مسئله‏اى مشخص دنبال مى‏کند.
4.   مقاله گردآورى: در این مقاله به گردآورى و انعکاس دیدگاه‏هاى مختلف مندرج در نوشته‏هاى مرتبط با موضوعى خاص پرداخته مى‏شود و درواقع کار تازه‏اى را عرضه نمى‏کند. تفاوت آن با مقاله تحلیلى در آن است که به ارائه‏ نظریه جدیدى منتهى نمى‏شود. هم‏چنین مقاله گردآورى با مقاله مرورى نیز متفاوت است چراکه مقاله گردآورى لزوماً به سنجش و ارزیابى کلیه آثار قبلى نمى‏پردازد.

ویژگى مقاله علمى‏
ویژگى‏هاى یک مقاله علمى خوب عبارت‏اند از:
- داراى ساختار علمى باشد
- داراى پیچیدگى علمى‏
- اصالت‏
- برخوردارى از تفکر انتقادى‏
- مشارکت در دانش‏
- بیان ایده‏هاى نو
- کاربرد پذیرى‏
- ارائه نتایج دنباله‏دار جهت انجام پژوهش‏هاى بعدى‏.

ملاک‏هاى محتوایى مقاله‏
یکى از مهم‏ترین ابعاد مقاله‏هاى علمى، محتواى علمى و ارزش کیفى آن است.
الف) فرایند «تفکر»
اساسى‏ترین محور محتوایى یک پژوهش علمى، آن است که مجهول بودن مسئله‏ای را روشن نماید.
ب) منطقى بودن‏
منطق که راه درست اندیشیدن (تصور) و صحیح استدلال آوردن (تصدیق) را مى‏آموزاند، محقق باید شایستگى لازم را در استدلال آوردن، تحلیل محتوا و نتیجه‏گیرى داشته باشد.
تعریف، طبقه‏بندى، استنباط‏های قیاسى و استقرایى، روش‏هاى مختلف نمونه‏بردارى و غیره همه از ویژگى‏هاى منطقى یک مقاله علمى است که محقق باید به آن‏ها توجه داشته باشد.
ج) انسجام و نظام‏دار بودن‏
مرتبط بودن اجزاى مختلف مقاله با یکدیگر، متناسب بودن مطالب با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعى با یکدیگر، ازجمله مواردى است که به تحقیق، یکپارچگى و انسجام مى‏بخشد. بر این اساس، محقق باید عناوین فرعى مقاله خود را با نظمى منطقى از یکدیگر مجزا و ارتباط بخش‏ها را مشخص نماید.
د) تراکمى بودن‏
هدف پژوهش پاسخ به سؤال‏هایى است که تا آن زمان دست‏کم از نظر محقق، پاسخى منطقى نداشته است، هر پژوهش علمى باید از یک سو به‏منظور کشف دانش جدید و از سوى دیگر، به‏منظور تکمیل مطالب، صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلى یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشرى است و نه تکرار دوباره عبارات.
هـ) تناسب موضوع با نیازهاى فعلى جامعه علمى‏
هر پژوهش علمى باید نیازهاى اساسى جامعه علمى خود را در نظر گرفته، سعى در حل مسائل آن داشته باشد؛ بنابراین از طرح موضوعاتى که از اولویت تحقیقى برخوردار نیستند و جامعه علمى، بدان‏ها نیاز ندارد، باید دورى نمود.
و) خلاقیت و نوآورى‏
هر تحقیق علمى زمانى مى‏تواند در ارتقاى سطح دانش، موفق و مؤثر باشد که از فکرى بدیع و خلاق برخوردار باشد. مقالاتى که به جمع‏آورى صرف بسنده مى‏کنند، نمى‏توانند سهم عمده‏اى در پیشرفت دانش بشرى داشته باشند.
ز) توضیح مطلب در حد ضرورت‏
ازجمله مواردى که محقق در گزارش‏نویسى پژوهش خود (مقاله) باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه‏روى و زیاده‏گویى افراطى است؛ همچنان که خلاصه‏گویى نباید به‏حدى باشد که به ابهام و ایهام منجر شود؛ بر این اساس محقق باید به‏حدى مطالب را تبیین کند که مقصود وى براى خواننده، روشن و واضح باشد.
ح) متناسب بودن با نظریه‏ها
هر رشته علمى، متشکل از نظریه‏ها و قوانینى است که مورد اتفاق صاحب‏نظران آن فن است.
ط) اجتناب از کلى‏گویى‏
هدف نهایى علم، صورت‏بندى یک «نظریه» و «تبیین کردن» یکى از اصول مهم نظریه است. از این‏رو محقق باید بتواند مباحث علمى خود را به روشنى توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلى‏گویى اجتناب نماید.

سایت فصلنامه علمی و تخصصی حبل المتین ، مقاله 16، دوره چهارم، شماره دوازدهم، پاییز 1394، صفحه 192-212 ، نویسندگان راهب عارفى میناآباد

  
}