چه و چگونه بنویسیم؟
اگر اندیشه ای خاص در یکى از حوزه های دانش بشرى، مثل علوم پایه، علوم مهندسى، علوم انسانى و علوم مذهبى، بررسى، نقد و تبیین شود و حاصل کار در قالبى خاص و یا قواعدى معین ثبت گردد، مقاله ای علمى تدوین می گردد.
اما سؤال مهم آن است که بدانیم مقاله علمى تدوین شده داراى چه قالب و مشخصه ای باید باشد؟
شش عنصر باید در قالب مقاله وجود داشته باشند:
1- عنوان، 2- چکیده، 3- مقدمه، 4- متن، 5- نتیجه گیری، 6- منابع.
تحقیق؛ روش منظم و دقیق براى طرح سؤال و جمع آوری داده ها  و تجزیه و تحلیل آن هاست که منجر به تولید دانش جدید و ارائه راه حل براى مشکلات می شود.
یکى از مشکلات اساسى کسانی که در آغاز راه نوشتن و خلق یک اثر علمى هستند، همانا مسئله چگونه نوشتن است. این مشکل درواقع دغدغه همه کسانی است که می خواهند دست به قلم برده و مطالبى در قالب گزارش، مقاله، کتاب و... بنویسند.
نوشتن امرى اکتسابى است و از طریق فراگیرى برخى فنون اولیه و معیار و تمرین کافى حاصل مى‏گردد. بنابراین، ورزیدگى در نوشتن مستلزم داشتن پشتکار و تمرین زیاد است.
براى آغاز نوشتن نیاز به وجود انگیزه داریم.
1. نوشتن به قصد آموختن.
2. نوشتن به قصد گزارش‏دهى.
3. نوشتن به قصد متقاعد کردن دیگران‏.
4. تبدیل دانش شخصى به دانش اجتماعى‏.
5. تملک یا شخصى کردن دانش‏.
6. تنازع بقاء در محیط دانشگاهى و پژوهشى‏.
 
چگونگى ایجاد عادت به نوشتن‏
نگارش درباره آنچه مى‏خوانید و پیوند آن با آنچه که انجام مى‏دهید:
1- اولویت‏بندى نگارش:
زمانى که نسبت به ساخت طرح، میزان و تناسب اطلاعات آن و نیز ربط منطقى میان سرفصل‏ها اطمینان حاصل شد، باید کار نوشتن را به ترتیب توالى سرفصل‏هاى طرح، آغاز کرد. براى نوشتن هر فصل لازم است یادداشت‏هاى مربوط به آن فصل از مجموعه یادداشت‏ها خارج گردد و براى آن‏ها تقدم و تأخرى منطقى در خور نوع تحقیق و شیوه برخورد با موضوع ایجاد کرد.
2- اختصاص زمان خاص براى نوشتن‏
الف) کارآمدى بیشتر، از راه تخمین زدن اهمیت مطالب و طرح‏ریزى یک روش مناسب‏تر مطالعه.
ب) بودجه‏بندى واقعى‏تر از زمان براى هر قسمت از طرح، از طریق کشف حجم و دشوارى مطالب.
ج) افزایش میزان درک مطالب و نگهدارى آن‏ها در حافظه، از راه کسب یک نظر اجمالى از تمام مطالب، پیش از خواندن جزئیات.
د) افزایش میزان دقت و تمرکز حواس، از طریق برانگیختن میزان علاقه.
3- نوشتن همزمان با خواندن‏
خواندن مطالب باعث قدرت و تداوم افکار و منجر به جمع‏آورى بهتر اطلاعات مى‏شود.
4- عدم همزمان نگارش و ویرایش:
نگارش همراه ویرایش باعث هدر رفتن قابل توجه زمان مى‏شود، بنابراین پس از تکمیل صورت نوشته، باید به کار تزئینى آن پرداخت. زوایدش را حذف کرد، عناوین انتخابى را مرور و تجدیدنظر نمود، در صورت لزوم، کلمات و جملاتى را تغییر داد، نواقص را تکمیل نمود و به حسن تألیف و ترکیب آن اطمینان حاصل کرد.
5- حفظ وحدت و پیوستگى در نگارش‏
نوشته تحقیقى محصول واحد و همگنى است که حول اندیشه‏اى خاص مى‏گردد و این وحدت و پیوستگى باید از دل مجموعه‏اى از یادداشت‏هاى پراکنده و به ظاهر گسسته پدید آید. باید توجه داشت که هر بخش از نوشته با اندیشه اصلى تحقیق مرتبط باشد و رشته‏اى نامرئى نیز تمام بخش‏ها را به یکدیگر پیوند دهد. وحدت نوشته در گرو جاى‏دهى دقیق مطالب در بند (پاراگراف) هاست. نوشته درواقع شیئى یکپارچه نیست، بلکه متشکل از پاره‏ها و مقوله‏هاى متعددى است که رشته‏اى نامریى تمام آن پاره‏ها را به یکدیگر پیوند مى‏دهد.
 
هفت اصل مهم در سواد اطلاعاتى‏
1. توانایى تشخیص نیاز اطلاعاتى:
نوع و میزان اطلاعات مورد نیاز خود را تعیین نماید. به تعبیر دیگر براى اطلاعات مورد نیاز مفاهیم اصلى، کلیه واژه‏ها مشخص کند.
2. شناسایى روش‏هاى دسترسى به اطلاعات:
شناخت منابع عمومى اطلاعات مناسب و گزینش بهترین منابع.
3. تدوین استراتژى‏هاى لازم براى جستجو:
براى دستیابى به اطلاعات مورد نیاز، زمان، برنامه و هزینه‏ها را در نظر گیرد.
4. مهارت‏هاى جستجو و دسترسى:
براى دستیابى اطلاعات مهارت‏هایى با تکنیک جدید را مى‏آموزد.
5. توانایى مقایسه و ارزیابى منابع:
کمیت و کیفیت و تناسب منابع را مورد سنجش و ارزشیابى قرار مى‏دهد.
6. سازمان‏دهی، کاربرد و برقرارى ارتباط:
اطلاعات موجود مى‏تواند با تجربیات قبلی ترکیب شود یا بر اساس تجربیات قبلى تحلیل شود تا اطلاعات جدیدى ساخته شود.
7. نمایش اطلاعات و مشارکت در ایجاد دانش جدید.
 
سؤالاتی که در حین طرح‏ریزى ساختار مقاله باید به آن‏ها پاسخ داد؟
1.   دلیل انجام کار تحقیقى چیست؟
2.   قبل از انجام تحقیق چه چیزهایى معلوم و چه چیزهایى مجهول بوده و چه سیر منطقى را براى طراحى طى باید نمود؟
3.   چه سؤال‏ها و فرضیاتى تحت مطالعه قرار خواهند گرفت و چه نتایجى از بررسى آن‏ها انتظار مى‏رود؟
4.   جامعه مورد بررسى کدام است؟
5.   طرح و نقشه پژوهش موردنظر چیست؟
نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحى مدوّن است. در گزارش یک تحقیق نه‏تنها باید ارزش‏هاى محتوایى را مراعات کرد، بلکه باید از ساختار روش‏مندى نیز پیروى کرد.
هر مقاله پژوهشى، بخش‏هایى دارد که قالب اصلى آن مقاله را، شکل مى‏دهد.
بخش‏هاى اصلى مقاله پژوهشى موردنظر شامل: عنوان، چکیده، کلمات کلیدى، متن اصلى (شامل روش کار، بحث و نتیجه‏گیرى)، فهرست منابع و پیوست‏ها (جداول، نمودارها و تصاویر) است.
ساختار مقاله و تهیه گزارش از یک پژوهش علمى، با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش، متفاوت است.
سایت فصلنامه علمی و تخصصی حبل المتین ، مقاله 16، دوره چهارم، شماره دوازدهم، پاییز 1394، صفحه 192-212 ، نویسندگان راهب عارفى میناآباد